МНТ – 76 години испишува историја

МНТ – 76 години испишува историја

Театарот е место каде што се случува нешто исклучително, тука се преплетуваат режисерските идеи со актерското срце, место каде што се создава магија, а публиката ја восприема со отворена душа. Токму тоа се случи на 3 април 1945 година, се случи празник на македонскиот театар, завесата се крена, а во свечена тишина се изговори и првата реплика. Некогаш во Скопје — ѕидовите, тарабите и бандерите беа облепени со плакати на кои се објави радосната вест – „Денес се отвори Народниот театар“.


Од тој април до денеска веќе 76 години Македонскиот народен театар неуморно патува низ времето, го чува и го негува театарскиот идентитет, израз, јазик и вредности. Веќе 76 години театар во кои на сцената „живеат“ љубовта, среќата и болката, вистината и соништата, радоста и страста!

Точно 76 години на креативност и творечка дејност низ кои на сцената почнувајќи од првата се поставени 405 претстави од 239 автори и драматурзи, а одиграни од 582 актери, поставени од 119 режисери и соработници, 115 сценографи, 75 костимографи, 31 кореограф, 102 композитори и избор на музика, огромен број луѓе позади сцената, дизајнери на плакати и програмки, одговорни за промоција, техничка служба, администрација и илјадници и илјадници вљубеници во театарот! Ова е не само фантастична бројка туку и доказ за посветеноста и страста кон театарот! Сево ова е делот што го придвижува и го оживува МНТ!

Нека ни е честит денот!

Фотографии од архивата на МНТ.

ПАНТОМИМАТА – УМЕТНОСТ НА ТИШИНАТА

 

Иако своите корени ги влече уште од античко време, пантомимата како самостојна уметност се легитимира дури на почетокот на дваесетиот век, но не во театарот туку во експерименталното студио на големиот реформатор на модерната пантомима, Етиен Декру. Неговите напори се насочени кон тоа да создаде една чиста уметност на движењето. Меѓу неговите најпознати ученици е и Марсел Марсо кому му се препишува заслугата што оваа уметност ја прави достапна на целата театарска публика, а со своето сопствено искуство и претстави пантомимата ќе ја направи светски позната и призната. Овие факти секако нема да бидат заобиколени ниту во позиционирањето на една од поновите театарски манифестации кај нас, Меѓународниот фестивал на пантомима и физички театар познат под кратенката ПАНФИЗ чие прво издание се одржа во 2008 г. Уметнички директор и селектор на фестивалот од неговото основање па до денес во пресрет на одбележувањето на јубилејот Десет години на ПАНФИЗ е актерот, режисер и педагог, Трајче Ѓорѓиев. Според првичниот концепт манифестацијата е замислена како ревија на најновите случувања од областа на пантомимата од целиот свет. Впрочем тоа е и очигледно од програмите на сите досегашни изданија на фестивалот. Притоа, една од целите треба да биде и едукативната функција во процесот на образование на младите актери кај нас, паралелно, се разбира, со будењето на интересот на што поширок круг на гледачи односно консументи. И на двата плана, сега по изминати десет години, евидентни се резултатите што е факт кој секако радува. Посетеноста од година во година расте, а и мотивацијата кај младите да се определат за овој специфичен жанр на театарското творештво е исто така во подем. Уште на самиот старт идејата за фестивалот наидува на недобројни пречки од секаков вид, а пред се од финасиска природа. Така на пример, Првиот Панфиз во 2008 –та година ќе се одржи без никаква финансиска подршка од Министерството за култура, ниту од друга институција (градот Скопје, општината „Центар“…) Но, затоа тука се неколкумина поединци, (Трајче Ѓорѓиев, Снежана Коневска – Руси), спонзори, подржувачи и ентузијасти кои со сопствени сили ќе го започнат остварувањето на благордната замисла и цел. Потоа, за следните изданија работите се менуваат иако генерално земено се уште недостига една посериозна институционална подршка за фестивалот да застане на цврсти нозе, но и да се наметне што поударно заземајќи го заслуженото место на мапата на културните случувања и настани кај нас. Во секој случај радува фактот што во поширокиот регион на Балканот само кај нас и во Србија егзистира фестивал на пантомимата кој напоредно со етаблирањето на домашен терен ги трасира и правците на меѓународната соработка и членство во соодветните европски и светски мрежи, форуми и асоцијации. Неспорен е, исто така, и фактот дека сите љубопитници, гледачи и посетители, благодарение и на ПАНФИЗ веќе во старт кога одат да проследат некоја пантомиска претстава веќе претпоставуваат што ги очекува. Значи, тие се веќе на некој начин подготвени за овој театарски чин кој како и секој друг претпоставува осмислена целина со која нешто се кажува или покажува иако овој пат со телото како главно изразно средство. Најчесто, тоа се ситуации, настани и случувања од секојдневниот живот, а во истите можат да преовладуваат и многу други филозофски, социолошки, психолошки контексти и асоцијации. Вакви примери во изминативе години на ПАНФИЗ има многу. Телото, мимиката, гестовите и движењата во нивните различни форми како што се, на пример, инклинацијата, транслацијата и ротацијата, се основните носители на значењата. Во оваа смисла, на фестивалот континуирано е присутен и физичкиот театар како комплементарен со пантомимата, а во тој случај во изведбите се инкорпорирани многу други вештини и актерски умеења како што се акробатика, еквлибристика, жонглерство, магионичарство…Значи, гледачите априорно треба да се подготвени на отсуството на зборот – говорот и сето свое внимание да го насочат кон телесната експресија на актерот, изведувачот, пантомимичарот. Притоа, гледачот има активна позиција, да следи, да толкува, а не ретко и да дешифрира, што сакал да каже авторот? Некогаш, (судејќи според претставите изведени на ПАНФИЗ) тоа функционира беспрекорно, некогаш пак помалку успешно, што секако не треба да обесхрабрува. Што се однесува на дефиницијата дека пантомимата (па во тие рамки и физичкиот театар) е уметност на тишината и на празната сцена, се разбира, со одредени исклучоци, тогаш, тие треба да се сметаат за предуслови за создавање на цел еден свет. Од ништо! Инаку, токму од изведувачот, од неговото умеење, знаење и искуство зависи какови форми и значења ќе добие тишината. Тишината може да биде густа, ретка, провидна, заканувачка, злокобна, вознемирувачка, исчекувачка…Пантомимичарот е соочен со неа и зависи што ќе направи, како ќе ја осмисли во потрагата по најкраткиот пат до гледачот. Значи, навистина станува збор за специфичен жанр што го објаснува малиот број на поклоници како во светот, така и кај нас. Затоа и ангажманот на Трајче Ѓорѓиев со покренувањето на овој фестивал може да се смета за пионерска работа и тоа во две веќе споменати насоки: прво регрутирање на млади кадри кои ќе се занимаваат и посветат на овој театарски жанр, и второ, создавање на публика која ќе се свикнува и ќе го засака ваквиот тип на театар. И кога сме веќе во доменот на присутноста на пантомимата кај нас, секако дека треба да се одбележи фактот дека токму кај нас во еден период работеше Никола Аслимовски, врвен актер во жанрот за кој станува збор, од школата на најпознатиот светски пантомимичар, Марсел Марсо. Останува за паметење неговата инсценација на „Шинел“ од Гогољ на сцената на МНТ заедно со една група гимнастичари од Скопје. Појавата и развојот на ПАНФИЗ оди „рака под рака“ со се поголемата присутност на физичкиот театар во последниве децении за што заслуга секако има фестивалот Млад отворен театар, потоа Танцфест и разни гостувања на алтернативни и експериментални театарски трупи. Сведоци сме дека, годинава (2017) во Скопје се одржа и првиот фестивал на живи статуи и други форми на уличната уметност, а во кој секако неизбежно се присутни и елементите на пантомимата. (Инаку, покренувач и организатор на овој фестивал е актерот Војо Цветановски кој со своја претстава учествува на Седмото издание на ПАНФИЗ – 2014 г.) Да споменеме уште и тоа дека во последно време се повеќе се шири перформативната уметност или уметноста на акцијата со која се повеќе се бришат границите помеѓу уметноста и реалноста. Дали некоја уметничка форма ќе остане херметична и како таква достапна за потесен круг на привилегирана консумерска елита или ќе се прелее во популарна и демократска форма на творештво зависи и од изведувачите и од публиката. Во секој случај станува збор за процес и стремеж за нивна средба, проникнување, радост од тоа, па и за класичната катарза. ПАНФИЗ е спој на пантомимата и физичкиот театар. Самиот фестивал ја одразува деликатната рамнотежа помеѓу физиката (физичкиот театар) и поетиката (пантомимата). Во овој, контекст, на крајот од овој вовед би сакал да го цитирам унгарскиот филозоф и естетичар Бела Хамваш, кој, не без извесна еуфоричност, ќе констатира, дека „… Највисокиот облик на интелигенцијата е интелегенцијата на телото. Мудроста на одот, како ногата се снаоѓа на тлото, како е секогаш подготвена на нешто ново што сака да го испроба. Играта на тетивите, мноштвото мускули, коски, нерви, нешто што извира од најдлабокото разбирање на материјата и движењето…Ништо не е покарактеристично за интелигенцијата на телото од движењето со кое раката го допира сопственото тело…“

Текстот е на Тодор Кузманов, а е изваден од “ Монографијата 10 год. ПАHФИЗ “

Монокл –  ВЛАДО ЦВЕТАНОВСКИ

 

Maj 17, 2017

КРАТКАТА ПРОЛЕТ И НАСОЛЗЕНАТА ЗАВЕСА

Проф.д-р Христо Петрески

РИТУАЛНИОТ ТЕАТАР ВО/ПРЕКУ РЕЖИСЕРСКИТЕ ВИДУВАЊА НА

     ВЛАДО ЦВЕТАНОВСКИ

 

Креативна игра и енергетска размена

Новиот ритуален театар, се одликува со впечатливата и раскошна костимографија, нагласената и во преден план сценографија, динамичната и ускладена сценска игра, а пред сî, со силната и постојана интеракција со публиката. Всушност, во кореографските зафати и решенија преовладуваат митските и фолклорните елементи, при што најприсутна и најекспонирана е артикулацијата на сценската енергија и преголемата и дури предоминантна експерсивност. Притоа, евидентна е тенденцијата за деконструкција на драмскиот лик, кога тој не е (нај)битен, односно акцент се става врз глобалната (заедничка) слика и колективните наместо (само) индивидуалните сцени.

Ликовите кога е во прашање ритуалниот театар – имаат симболички манифестации, односно тие не се ликови во класична идентитетска и ентитеска смисла, па колку што се битни психолошките валери, речиси исто толку, а понекогаш дури и многу повеќе се значајни и доминантни надворешните појавности, т.е. гестови и гестикулации, покази и прикази, пантомимски изведби, а пред сé и над сî – сценски настапи, појави, панорамски движења, гро-планови и други ефекти.

При согледувањето на интегралната партитура на претставата, која е најчесто во вид на кореодрама, воочлива, препознатлива и битна е променета и постојаното менување на горната платформа (ракурсот, позицијата и перспективата). Притоа, сите елементи: светло, движење, звук, простор, поставка… речиси подеднакво се застапени и значајни.

Додека пак, при сценската (ре)презентација на драмската фикција – акцентот е ставен врз  сценското присуство и функционирањето на енергетската размена (интеракцијата) со гледачите (публиката).

Монокл – ВОЈДАН ЧЕРНОДРИНСКИ

 

проф.д-р Христо Петрески

КРАТКАТА ПРОЛЕТ И НАСОЛЗЕНАТА ЗАВЕСА

ЗА АНГАЖИРАНОСТА И АКТУЕЛНОСТА НА ДРАМСКИТЕ ТЕКСТОВИ НА ВОЈДАН ЧЕРНОДРИНСКИ

Колку е ангажираната уметност утописка според својата природа? Дали навистина конкретно дава можност за менување на светот или ја има  само катарзата како цел? Уметноста во различните епохи од развојот на човековото општетсво ги менувала своите изрази, атрибути и цели. Дваесеттиот век ја познава и препознава политички ангажираната уметност, која има цел да ги привлече и придобие читателите кон одредена доктрина. Делата од тој вид обично немаат голема уметничка вредност, а идеолошки ангажираната литература замира со исчезнувањето на тоталитарните системи на Дваесеттиот век.

Но, кога Сартр зборува за ангажираната книжевност – тој мисли на нешто друго: сите големи книжевни дела се големи зашто нí соопштуваат и донесуваат нешто големо и значајно кое се однесува на нас, а тоа ќе рече дека се ангажирани.

Значи, во преносна смисла и значење, ангажираните дела се однесуваат на човекот и неговиот живот, актуелни се и провокативни, ја потенцираат и жигосуваат грубата и сурова реалност, писателите не ги затвораат очите пред проблемите и неправдите, не ставаат розови очила, но и не одат заедно со нивните издавачи во затвор, не се проскрибирани и ставени на црни листи, туку, напротив, имаат пошироко општествено и културно значење. Таканаречената ангажирана уметност го изразува животот и просудува за настаните и појавите околу нас. Без големи и лажни диоптрии кога хиперболизира и глорифицира, но и кога жигосува и апострофира.

Монокл -ВОЈДАН ЧЕРНОДРИНСКИ

 

проф.д-р Христо Петрески

КРАТКАТА ПРОЛЕТ И НАСОЛЗЕНАТА ЗАВЕСА

Ангажираната уметност е фокусирана на занимавање со општествените теми и проблеми, како што се: социјалните неправди, нееднаквоста, нетолеранцијата, милитаризмот, диктатурата, тоталитаризмот, фашизмот, ксенофобијата, национализмот, расизмот и т.н. и т.н. Притоа, еден од типичните и најдоминантните ставови е дека “етиката доминира со естетиката“.

Ова сфаќање е карактеристично за соц-реализмот, па дури  и за историската авангарда на првите децении на Дваесеттиот век и неоавангардата на шеесеттите години од истиот век.

Бројни примери за тоа се: социјалната драма, агит-пром акциите и рускиот театар пред Револуцијата, Брехтовиот марксистички театар, политичкиот театар на Пискатор, соц-реалистичкиот театар и други.

Во екс-Југославија пример за тоа беше Југословенскиот политички театар Јовановиќ/Ристиќ, КПГТ во осумдесеттите години, а кај нас Театарот Свети Никита Голтарот, Зелената гуска и други.

Но, ангажирана уметност е и дневно-политичка уметност, партиската уметност, некнижевните тенденции, програмските цели…

Во ерата на социјално ангажираниот театар се настојува сценската реалност што повеќе да се приближи кон секојдневната реалност, со што се укинува дистанцата помеѓу она што се случува на сцената и гледачите.

Кон драмата се свртуваат оние кои имаат да кажат нешто пресудно и спаносно за човекот, затоа што драмата е во состојба човекот и неговите постапки да ги стави во рамки во кои тие ја добиваат својата најдлабока смисла, вистинската вредност и најширокото значење.

Во драмата се преплетуваат светот на најголемата конктретност и светот на најголемата воопштеност. Значи, театарскиот простор е мегдан за анализа и оценување на човековите постапки. Притоа, гледачите не се само неми набљудувачи, туку и активни соучесници. Тие го губат своето Јас и се идентификуваат не со тоа како некој друг ги гледа, туку со она какви што навистина се тие самите.

Сартр подвлекува дека не постои универзална човекова природа, туку се универзални ситуациите во кои се наоѓа човекот.

Комедија

 

 

Комедија: Книжевност

Основни облици: Роман · Поема · Драма Расказ · Новела

Родови: Епика · Лирика · Драма Романса · Сатира Трагедија · Комедија

Трагикомедија

Извори: Изведба (претстава) · Книга

Форми: Проза · Стих

Историја и списоци: Општ преглед на книжевноста: Индекс на поими: Историја · Современа историја; Книги · Писатели; Книжевни награди · Награди за поезија

Дискусија: Критика · Теорија · Списанија

Комедија е грчки збор и значи весела песна. Комедијата е вториот основен вид драма, во кој судирот, дејствието и личностите се прикажани во смешна форма. Накратко речено, во комедијата се прикажува смешното во животот. Смешните појави обично се случуваат поради несообразноста меѓу тоа што е нормално, вообичаено и логично и отстапувањето од тоа. Смешни, според Аристотел, се некоја грешка, некое безобразие, кои кај никого не предизвикуваат страдања и за никого не се погубни. Личностите во комедиите сакаат да се прикажат во поинаква светлина, спротивна од вообичаеното однесување, дејствување и зборување. Тие како да се надвор од реалноста, им недостасува разумен начин на живеење. Комичните личности не се одбивни, тие се смешни. Токму поради оваа своја особина тие придонесуваат драмското дејствие да разведрува, наспроти фактот што пистаелот во комедијата често пати преку хуморот сака нешто да исмее.

 

Видови Комедија

Според тоа на кого, или на што, се однесува смешното во комедиите, тие се делат на неколку видови: комедија на карактери, комедија на нарави, комедија на интрига и комедија дел арте.

* Комедија на карактери – Комедија на карактери е комедија во која смешното се однесува на карактерот на главниот лик во комедијата. Најчести негативни особини што се извор на смешното се: скржавост, лекоумност, саможивост, глупост, вообразеност, подлост, лицимерство, завидливост, мрзливост, љубоморност и друго. Кога некоја од овие негативни особини ќе стане доминантен белег во карактерот на главниот лик, тогаш таа станува типичен носител на таа особина. Така, постојат комични типови на скржавци, лицемери, мрзливци и други. Најпознати комедиографи на овој вид комедии се: Тит Макциј Плаут, Вилијам Шекспир, Молиер и други.

* Комедија на нарави – Комедија на нарави е комедија во која смешното се однесува на наравите и обичаите на одредени општествени групи и професии. За разлика од комедијата на карактери, која се занимава со исмејување на негативните особини во карактерот на поединец, комедијата на нарави се занимава со исмејување на негативните особини во карактерот на човекот како општествена единка. Комедијата на нарави има заеднички особини и со комедијата на карактери и со комедијата на интрига. Творец на комедијата на нарави е грчкиот антички комедиограф Аристофан. Шекспир (во 16 век) и Ж.Б. Молиер (во 17 век), исто така, пишувале комедии на нарави. Најпозната комедија на нарави од 19 век е комедијата „Ревизор“ на рускоит писател Н.В. Гогољ.

* Комедија на интрига – Комедија на интрига е комедија кога смешното во неа произлегува од повеќе ситуации, во кои се вплетени повеќе личности, на кои им се случуваат неочекувани пресврти и недоразбирања. Познати комедии на интрига се: „Интрига и љубов“ на германскиот писател Ф. Шилер и „Севилскиот берберин“ на францускоит комедиограф Бомарше и други. * Комедија дел арте – Комедијата дел арте, односно комедијата со маски, всушност, е комедија спектакл, или артистичка импровизација на кратко сценарио со клиширана содржина. Комедијата дел арте не го содржи целиот текст, туку само интригата – недоразбирањето прикажано во сценариото. Ликовите во овие комедии се: слуга и господар, слугата секогаш навидум е недоветен, препреден и снаодлив, а трговецот – скржав. Други ликови кои се појавуваат во овие комедии се: слугинка, куртизана, војник фалбаџија, недоучен учител и други. Основната интрига најчесто претставува судирот меѓу млaди и стари; сиромашни и богати; бистри и глупави и друго. Главни носители на драмското дејствие биле слугите и слугинките. Кoмедијата дел арте се родила во време на ренесансата, како израз на веселиот и богат ренесансен живот. Таа траела до 17 век, а потоа е заменета со реалистичката драма.

Монокл – Војдан Чернодрински

 

проф.д-р Христо Петрески

КРАТКАТА ПРОЛЕТ И НАСОЛЗЕНАТА ЗАВЕСА

Војдан Чернодрински во својот драмски текст “Македонска емиграција“, меѓу другото, вели: “Вистина е дека Младата македонска дружина не е за доверба… Нејзините членови никому не му се познати ни како дејци по македонските работи, нити пак како граѓани на Бугарија. И јас сум член, но право да речам, ич не ми се оди таму на состанок. Пак  особено во последно време, какви луѓе се примени за членови… Остави се! Фурнаџии, алваџии, бозаџии, мајстори… и какви уште не… Собрани кој од јаже, кој од колец… Не знаат зошто креваат рака, а зошто не… Пак ќе стане некој да зборува… Да умреш од смеа… Кога ќе зареди… море ова, море она, вака, така и не знаеш што уште! И некои од нашите студенти се смеат, други наведнале глави од срам, а трети пак зјапаат во нивните усти и ги слушаат како да им се професори…!

Да… Пак претседателот што е… Остај се… Редактор на весник е, но пази боже… Неписмен дури до таму! Да, убава е, убава е таа идеја на г-дата да се организира здружение од повлијателни лица… а не… И верувам новите членови ќе бидат богаташи, големи трговци, чиновници, учители, офицери… Ќе влезат шефовите на сите политички партии… така, тоа здружение ќе биде едно од најпопуларните. Јас задолжително ќе отидам, дотолку повеќе дека таму ќе се запознаам со повидни лица… Ќе отидам… А?! Ами што ќе стане со кружокот?!“ Зарежи го, запусти го! Јас можеби жалам дека малку повеќе разбирам, но кога повеќето од студентите се такви… Глупости!! Сме се собрале да правиме кружок чии членови ќе се зафатат со агитација… За ослободувањето на татковината! Но кога започнавме, цел еден состанок од 5-6 часа не ни стигна да го определиме изворното значење на зборот агитатор. Едни носат француски, други германски, трети англиски речници за да го побараат и најдат правилното значење на зборот  а г и т а т о р. Кружок… Е, што ми треба мене кружок! Ем сигурно за претседател ќе ме изберат. Па и клетва дадовме… Не знам во што сî се колневме…“

И така натаму, и така натаму, жестоки факти, забележувања и коментари. Како автентични историски сведоштва – тие се докази за еден изминат револуционерен пат, за свеста и совеста на Македонците во миграција, за здружувањата и здруженијата, за конкуренцијата, кариеризмот и нетрпеливоста, за личните интереси, борбата за власт, дискредитирањето на другите собраќа и слично.

Војдан Чернодрински е вистински и солиден хроничар на своето време, со релјефен израз на особините и карактерите на главните и најкарактерстични драмски протагонисти, а неговиот писателски ангажман не само што е евидентен, туку е мошне значаен и неменлив, провокативен, драгоцен и сî уште актуелен!

Moнокл – Темел на Македонскиот театар

 

проф.д-р Христо Петрески

КРАТКАТА ПРОЛЕТ И НАСОЛЗЕНАТА ЗАВЕСА

Темел на Македонскиот театар

 Сето тоа придонесува и претставува зачеток и темел и на основањето на Македонскиот народен театар кој, всушност, е надоврзување не само на почетните традиции, чии темели ги постави луцидниот велешанец Јордан Хаџи Константинов-Џинот уште во средината на 19 век, не само на театарските дострели на Војдан Чернодрински и на неколкумина познати драмски автори, кои дејствуваа сî до почетокот на Втората светска војна, туку и на сејачите на никулците на националната театарска дејност во текот на антифашистичката војна, а посебно со дејноста на партизанската културно-уметничка група “Кочо Рацин”, што е основана во летото 1944 година.

За улогата и значењето на Јордан Хаџи Константинов  – Џинот, посебно за неговиот единствен и незаменлив придонес на планот на театарската уметност , можеби најилустративно говори изјавата на истакнатиот драмски писател Васил Иљоски дадена на критичарот Иван Ивановски (од разговорот објавен во списанието “Современост“, бр. 5, 1976 година): “На првото мое по малку конвенционално прашање за тоа кога ја почувствувал љубовта кон драмската реч, што го поттикнало и што било пресудно да му се посвети на еден од најсложените и најспецифични родови – драмската литература, Иљоски ќе се задржи на три фактори, на три пункта: детските игри, склоноста во она што влегува во комплексот на драма, барајќи ја неа во црковната служба и театарскиот аматеризам. Притоа, авторот на “Бегалка” и “Чорбаџи Теодос” не забораваше да го потсети читателот дека првото театарско доживување што го имал во животот му го должи на училишниот театар на Јордан Хаџи Константинов – Џинот што според неговото мислење, е “прва фаза во новата историја на нашиот театар”!

Театарски маски на античкиот свет на Грција

 

 

Грчкиот театарски маски (Сл. Ендрју Тарнер / Flickr)

Денес театарот е најстариот секуларна институција. Можеби тоа е причината зошто е толку тешко да се поверува дека во неговото јадро на стариот обреди и ритуали, и дека само со текот на времето, како резултат на постојана трансформација, тој изгубил карактеристики на “светост”.

Ова се случи во Грција, но дури и пред Египќаните и Сумерите. Театарот не е, сепак, само откривањето на нашата култура. Долгата традиција на театарот, исто така, Индија и Јапонија. Секаде театар се појави од обреди. Со проучување на раните форми на театар во Крит, наидуваме на мистериозен феномен на Игрите. Тие се состоеше од еден вид на дуел човек со бик. Точно бик тој се уште не може да го замени човекот во маска. Ние не се потсетиме во овој момент Минотаурот? Слична основни верска култура мешавини медитеранска култура и далечна со во Индија. harappańską. Фактот наоѓајќи кај хаубата во облик на глава со рогови, како и цртежи на човечки фигури на грбот на еден моќен бик докажува дека тука се одржа игри и мистерии, слични на оние на островот Крит. Веројатно раѓањето на индискиот театар, исто така, не е без инспирација obyły форми на ритуал. Во индиската традиција е мај, кој се однесува на светот како илузија, која не е проекција на човечките pojmującego божествена Мај, или маска на богот.

Грчкиот театарски маски

Театар, кој денес го знаеме во Европа, е изведен од верски прослави во чест на Дионис – богот на екстази, плодна силите на природата, култури и вино. Во Елада театар беа дел од култот и е роден со колективното искуство на светоста и искуство на магиско-религиозни. Зборот “трагедија” се преведува како “коза песна” (Tragos = коза, од пеење =). Таа се однесува на примарна жртва на коза посветен на Дионис, чија кожа стави случуваат актер и месото добие награда за најдобар пејач. Главниот елемент на овие обреди, поврзани пред се одгледувањето на виновата лоза и производството на вино, беа паради, ора и песни. Од особено значење беа во декември Dionizje Мали (рурален развој) и пролет Велика Дионисија (Сити), бидејќи тоа доведува до грчката трагедија.

Правилната театарска маска појави во Атина прибл. 500 години стр. Гл., Но, десетици години порано Tespis, креаторот на грчката трагедија, насликани бели ликови од водечките актери. Театарски претстави, одигра во култот активностите на градови-држави функции. Нивната содржина беше прашањето за трагичната судбина на човекот со маската изразија близок однос со Бог – Дионис спасител. Дури и подоцна, во театарот целосно секуларизирани, се уште одекнува често не е нешто што може да се пренасочат надвор од секојдневниот живот и да доведе до катарза и духовно ослободување.

Маски за грчкиот актер го замени шминка, која учесниците се користи дионизиски фестивали, бидејќи мал број на уметници мораше да се справи со неколку ликови на сцената. Покрај тоа, растојанието на уметникот од гледачот беше во грчкиот театар толку голем што ќе биде изрази на лицето невидливи актерот. Освен тоа, широк удирани со тупаници дупка во устата служеше како soundboard, зајакнување на глас. Употребата на маски е дозволено истовремено да играат повеќе улоги од страна на еден изведувач. Имаше, исто така, важни причини за религиозна природа, добиени повеќе од оригиналниот церемонии во чест на Дионис, кој придонесе за фактот дека маската стана траен театарска конвенција.

Златна маска на Агамемнон Микена

Маските се направени од платно, плута или дрво, а потоа насликани. Тие се состоеше од делот со здолниште и дел на лицето за покривање на задниот дел од главата. Тоа беше обезбедена под брадата на лигаментите. Дупките се мали очи со обележани протеини и обиколен ученици. Маските се поделени во стрип, трагично и сатирични, секој се карактеризира со различни својства. Некои од нив се карактеризира со “трајна” насмевка (еквивалент на различни нијанси емоционални), други – карактеристични изразување (одраз на силна, минливи емоционални состојби). Од друга страна, имаше многу подвидови на маски, зборува за некаква форма, нејзиниот социјален статус, возраста или полот. Нивната појава веднаш интимизирана гледачот, obeznanemu конвенција, со кој карактер театарот мораше да се справи со. Боја на косата маска укажа на возраста. Маски на жените обоен во бело, и сатири обично црвено. Сето ова значи дека маската стана помалку и помалку реална личност. За таа е додаден карактер атрибути. Царот се појави со жезол, supplicants со маслинови гранки. Комичарот исто така носеше маска, но без onkosu (висока Шапка, што се издига над капакот на моторот, може заедно со клинови за зголемување на актерот колку што е една петтина од нејзиниот раст), својствена само за актерот во трагедија. Комедија создадена видови своите маски, кои постепено skonwencjonalizowały нагоре.

Од грчкиот театарски маски зеде Рим

Антон Панов ” Печалбари ” ( 1906 – 1968 )

Антон Панов
apanov

 Антон Панов Струмица
Роден 13 април 1906
Дојран, Отоманска Империја(денес Македонија)
Починал 28 август 1968 (воз. 62 г.)
Струмица
Занимање писател
Период XX век
Значајни дела Печалбари, Роденденот на Серјожа Јегоркин, Стега / Вероника

Антон Панов (Стар Дојран, 13 април 1906Струмица, 28 август 1968) — истакнат македонски драмски писател. Татко му бил ситен трговец на риба, но и активен учесник во Револуционерната Организација, која по илинденското востание е подложена на репресии, а нејзините членови биле затварани и испраќани на заточени. И таткото на Антон Панов Ѓуро ке биде затворен и испратен на заточение во Беаз – Куле во Солун. Антон од татко му ја наследил гордоста и борбеноста, а уметничкото од мајка му Руша (Марушка) и баба му Ката, кои биле талентирани за драмски импровизации. Уште како мал Антон чиракува во дуќанот на татко си, иако не го сакал тој занает- трговијата. Во 1923 година неговите родители се преселуваат во Белград, каде Антон го продолжува гимназиското образование во 3-та машка гимназија. Поради спор со еден од професорите, ја напушта гимназијата и приватно ги полага испитите. Во 1933 година тој ќе ја предаде драмата на Народниот театар во Белград, но тие не биле заинтересирани и ја одбиле иако тамошниот режисер сакал да ја прифати. Кога режисерот ќе премине на работа во Скопскиот театар, ќе ја побара драмата. Премиерата се одржала на 03.03.1936 година. По театарската сезона, Панов отишол во Петроварадин каде се оженил.

Во македонската книжевност Панов е познат како автор на драмски дела. Неговата драма „Печалбари“ е напишана на македонски јазик во периодот меѓу двете светски војни, време во кое употребата на македонскиот јазик била забранета. Драмата првпат е изведена во Скопје на 3 март 1936 г., а потоа е изведувана во многу театри, меѓу кои и во Белград и Скопје. Неговата книжевна дејност е од извонредно значење за македонската книжевност. Друга позната драма на Панов е „Пиликатник“, која го обработува животот на дојранските рибари.

Книжевни дела

Панов напишал повеќе прозни и сценски текстови.

Печалбари

Печалбари  
Плакат за претставата „Печалбари“ од 27.IX.1936 во Скопје

Плакат за претставата „Печалбари“ од 27.IX.1936 во Скопје
Автор Антон Панов
Земја Македонија Македонија
Јазик Македонија Македонски
Жанр(ови) драма
Медиум Печатена
Страници 72

Награда од српските власти за драмата на Панов

Антон Панов

Печалбари“ е најпознатата драма на македонскиот драматург Антон Панов. Тоа е дело во која ни се презентира љубовна приказна меѓу двајца млади (Констадин и Симка) кои се лудо влубени, но припаѓаат на различни сталежи, тој е сиромашен – а таа богата.

Оваа противречност му била потребна на авторот за да го развие драмското дејство. Љубовта ќе биде главен двигател во драмското дејство, но и кочничар во развојот на љубовта меѓу младите. На нивната голема љубов ќе влијаат непишаните правила според кои двајца млади од различни класи не си припаѓаат еден на друг. Панов тука го вметнал и бунтот како средство со кое ќе се искаже незадоволството и ќе се постигне бунтот.

Љубовта е таа што двајцата влубени ѓе ги води напред. Но за жал, нивната среќа нема да биде целосна бидејќи посегнувањето по парите и стремежот за исконската печалба трајно ќе уништи едно семејство.

Во оваа драма Панов ги запазува драмските фази и класичното драмско дејство. При преминот од чин во чин, од појавата од појава во појава авторот не води низ дејство за да го доведе читателот до кулминација на случувањата каде зетот заминува на печалба.

Јордан во драмата е лик кој најмногу ги сака парите. Претставен е како чорбаџија кој е мек на зборови но тврдоглав на дела, среброљубец кој гледа низ призмата на парите. Секогаш бил загрижен за мислењето на другите луѓе, а тоа најмногу се гледа кога ја “продал“ својата ќерка, сметајќи оти таков бил адетот. Но бидејќи Симка се заљубила во сиромашниот Констадин, се договориле да му ја даде ќерка си поставувајќи му услов да замине на печалба, туркајќи го во смрт.

Јордан стапува на сцена во оној момент кога младите очекуваат принова и кога за нив започнуваат новите обврски. Но, тој е бескорисен, не знае да ги покаже чуствата бидејќи за него пред се сè парите.

Јордан донесува одлука која ќе ја плати прескапо, можеби не со својот, но со нечиј друг живот. Наспроти ликот на Јордан, стои Констадин, прикажен као млад човек кој има многу напредни сфаќања во споредба со времето во кое живеел. Како бунтовник, со своите постапки сакал да уништи дел од напишаните правила, како што била печалбарската традиција „ …Ех црна и крвава е нашата печалба, мајко! Уште покрвава е сиромаштијата што не гони таму!“ Сфајќајќи ги причините за тоа општествено зло, цврство стоел на ставот дека печалбата носи и несреќа и смрт.

Божана, мајка на Констадин, е жена која робува на патријахалните традиции. Таа е жена која останала млада вдовица. Но, сепак знаејќи дека печалбата е несреќа, го наговара синот и тој да биде печалбар. Таа знае како е да се живее без пари, да се одгледува дете без татко, но воедно справува и страмува што ќе рече светот и како ќе излезе пред другите со крената глава. Велејќи му на Констадин дека мора поради Јордан да оди на печалба, Констадин враќа со зборовите:

Дали чорбаџи Јордан ќе чуе таму во туѓина? Далеку, може дури преку море…На секого си туѓ…Нема со кого збор да промениш, солза да размениш! И не година, не две. Години, години да изврват, скотски да живееш, пари да збереш, додека да имаш лице дома да си дојдеш!… Ако паднам болен дали чорбаџи Јордан ќе праша за мене? Дали ќе има кој потта да ми ја избрише, кошула дами размени, јорган да ми фрли?… Ех, црна и крвава е нашата печалба, мајко? Уште покрвава е сиромаштијата, што не гони таму! Проклет да и е коренот!… И големо има лечко нишан носи од неа за цел век!… Гледај, што направи од нас таа пуста печалба! Маж – роб! Жена – роб! Син – роб! Ќерка – роб! А мајките, само за солзи се родени!…

Овие се најтажните зборови што ги проговорил некој печалбар во македонската драма. Во овој цитат Констадин ја насетува својата судбина. Можеби Панов намерно ова го направил се со цел да го стави читателот на размислување, каков е животот на печалбарите и низ каков тежок период поминуваат на печалба за да заработат парче леб. Кога Констадин мислел дека ја остварил својата цел, кога со Симка живееле убав живот и чекале принова, иднината ја нарушува Јордан кој доаѓа по своите пари. Нивната средба не е нималку пријатна бидејќи меѓу нив двајца доаѓа до конфликт. И покрај тоа што Констадин го моли Јордан да го остави барем уште една година да се порадува со својот пород, да сети таткова радост, тој е немилосрден велејќи дека не е негово да мисли на пелени, туку на пари.

Констадин заминува на печалба, но не по своја желба. Надвор од селото. Во природата. Големо старо дрво. Планинска патека води на печалбарската чешма. Тоа е место на печалбарската разделба. Кога завесата се крева, десно веќе седнала мала група печалбари, прва пристигната на местото на разделбата; седам, пијам и замислено пеам.

Во наредниот чин Констадин веќе се спрема за на печалба. Се збогува со Симка и со Божана. Прима од нив совети, но и ги прекорува и остава аманет детето што ќе се роди да го носи името на неговиот татко. Испратен е со песна впрочена како што тоа бидува со традицијата. За традиционалното испраќање на печалбарот поканува и моментот кога `рснува тапанот и зурлата, кога се прават и последните адети пред тргнувањето Тука е и размислувањето на Корама Атенас кој најубаво ја пишува тежината на печалбата. “…Разделба е разделба!…И камен на шијата полесно се носи од пустата печалба!“

Четвртиот чин дава најдобра слика на печалба кога веќе Констадин е во Белград. Таму болен од туберкулоза небаре од црна чума. Со пот и мака спечалил парите, но платил со сопствениот живот. Печалбата за него била многу кобна, тој не успева да го издржи товарот на тешката работа, но желбата да го види Коле, неговиот син е поголема од се. Тажи за својата мајка, за Симка. Свесен е дека ја доживува судбината на татка си, кого никогаш и не го видел. Судбината се повторува со него и тој повеќе никогаш нема да се врати дома. Овде смртата е нормална последица. Но дали вреди по секоја цена да се оди на печалба, да се жртвува сопствениот живот и животот на тие што чекаат дома, да се вратат печалбарите.

Драмата

„Печалбари“ е драма во четири чина и драмско дејство развиено во пет етапи. Таа е битово-социјална драма со мотиви од печалбарскиот живот. Битово – значи дека е опфатен начинот на живеење, обичаите на Македонците; социјален – судирот меѓу богатите и сиромашните и печалбарството – како нужност да се спечали. Темата во драмата е љубовта на двајца млади, поради која момчето е принудено да оди на печалба. Во драмата се испреплетуваат неколку мотиви: мотивот на парите, мотивот на љубовта, на традицијата и на печалбарството. Парите се сепак движечкиот мотив, тие се средство за живот, за богатење, за купување невеста, за уништување на семејството, за одење на печалба и смисол за живеење (на Јордан му се и срце и душа). Идејата е да го прикаже животот на Македонците во првата половина на XX век. Дејствието се случува во едно село во Западна Македонија (освен една сцена во Белград) кон крајот на триесеттите години од XX век.

Содржина

Сцена од претставата „Печалбари“, со Ристо Шишков во главната улога

Прв чин

На почетокот од драмата е претставена богата македонска куќа, домот на девојката Симка. Преку разговорот на Симка со своето помало братче Стојче, авторот не воведува во светот на драмата. Таа му дава да јаде и го распрашува што дознал. Тој кажува дека уште утрото се најавиле стројници од две страни: од Ѓурѓиновци за Јован (од богато семејство) и од Итромановци за Костадин (сиромашен, но Симка го сака). Братчето е наклонето кон побогатите бидејќи тие ќе му дадат повеќе подароци, на што Симка му одвраќа:

Магаре ниедно! Уште од малечко со татковите очи гледа…

Јордан е нивниот татко, богат лихвар, кој гледа се низ призмата на парите. Во куќата доаѓа прво Божана, мајката на Костадин. Во разговорот со Рајна, мајката на Симка, дознаваме дека таа е вдовица и дека Костадин е нејзиното единствено дете за кое би направила се. Се појавува Јордан, кој е многу љубезен со Божана. Таа веднаш му кажува за што е дојдена – да ја побара Симка за Костадин. Јордан се согласува, го пофалува Костадин како млад, здрав и работлив, но споменува дека тој не бил на печалба, па веројатно нема пари за да гледа семејство и да си ја откупи невестата. Тој ја кажува цената – триесет лири, облека, појас, сребрен саат итн. Божана го пренесува ставот на Костадин, дека тој не сака да плаќа за невестата, сака да го одмине тој ред. Тој би ги направил сите адети, но да не ја купува невестата. Јордан не сака ни да слушне. Веднаш по заминувањето на Божана доаѓа Ѓорше, сиромашен селанец, кој бара пари на заем од Јордан. Тој му дава, го запишува во лихварскиот тефтер и се договара по печалба да му ги врати со камата. Стојче, синчето, му помага на својот татко, му го носи тефтерот и всушност го учи занаетот. На крајот од првиот чин доаѓа стрико Кољо, како стројник за Јован. По вообичаените поздрави и понудената ракија, Кољо го тера редот и кажува за Јован. Го фали – здрав, млад, работлив, кој е се уште во Белград на печалба. Јордан веднаш се сложува да ја даде Симка за него, повторно ја кажува својата цена, малку се ценкаат и на крај си подаваат рака. Ја повикуваат Симка, која заради редот ја прашуваат дали сака да се омажи за Јован. Таткото знае дека таа го сака Костадин, но за него тоа ништо не значи. Со солзи во очите, ќерката послушно прифаќа и стрико Кољо ја дарува. Нејзините другарки ја започнуваат обредната песна за свршувачка со што се доловува фолклорниот амбиент.

Втор чин

Во сиромашната куќа на Божана и Костадин, мајката и синот разговараат за Симка. Костадин не може да се помири дека нема да живее со неа и ги проколнува парите – кои се најважни во светот на Јордан. Костадин како носител на новото сфаќање ги искажува следните зборови:

Не, не сакам жена за пари! Јас милувам, Симка од чиста милост да ми дојде, не за пари! Сакам со неа век да векувам како со жена, не како со платен добиток. Ме разбираш ли? Јас сакам и таа да се праша! Зашто навистина ако таа се праша, право ќе си каже: Костадина го сакам! Сега дали е јасно? Сакам жена, не роб…

Мајката го советува да оди на печалба, да заработи, за да може да ја оствари својата цел, но Костадин одбива. Не сака и тој како неговиот татко да ги остави коските на печалба. Го искажува својот став кон печалбарството – зло на сиромашните, кое од нив прави робови. Доаѓа пријателот на Костадин, Зафир, кој му кажува дека ја свршиле Симка за Јован. Костадин, изреволтиран, трга да ја грабне Симка. Симка, патријархално воспитана, не сака да бега, не сака да се посрамоти, му кажува дека сега е свршена, но сепак љубовта кон Костадин победува, и покрај се таа решава да избега за него. Но, во тој момент се појавува Јордан кој го спречува грабнувањето и се пазари со Костадин. Јордан му позајмува пари, а Костадин прифаќа поради молбите на Симка.

Трет чин

Претставена е семејната хармонија во домот на Костадин, љубовта меѓу младоженците и среќата заради бебето што го очекуваат. Доаѓа Божана која најавува дека Јордан сака да ги посети. Тоа предизвикува вознемиреност кај младите. Неговото доаѓање и однесување кулминира во ужасна расправија. Тој си ги сака своите пари по секоја цена. Не му е важна среќата на ќерката, ниту се сожалува на молбите од Костадин да почека уште малку за да го види барем бебето кога ќе се роди. Расправијата го достигнува својот врв на крајот од оваа слика:

Костадин: Ти немаш срце, Јордане!

Јордан (потсмешливо): Море, парите ти се и срце и душа! Без нив ништо не можеш!… Секој чесен печалбар си ја стега торбата…

Костадин: Молчи, не зборувај!… Тие се толку чесни, та дури и не знаат дека за тебе работат, долг да ти отплатуваат. Молчи, Јордане! Засрами се!

Јордан: Зошто да молчам, пред кого да молчам, бре? Пари, пари ми требаат!…

Костадин: Трај! Во домот си ми!

Јордан: Не траам! Јас, или ти имаш за давање?…(скокнува) Море пари, пари, бре голтар! (крева рака на Костадин).

Костадин (го зграпчува за гуша): А, куче чорбаџиско! Си дошол огништето да ми го растуриш!…

Јордан (и тој го фаќа Костадина за гуша): Пари, пари, бре!…

Костадин, немоќен, заради Симка и бебето, решава да оди на печалба. Втората слика од овој чин го претставува обичајот на заминувањето на печалба, како и разделбата на Симка и Костадин. Надвор од селото, во природа, покрај прошталната чешма се собира групата печалбари и нивните блиски кои ги испраќаат. Пеат песни и пијат. Групата се зголемува, а водачот, стрико Марко ги собира на едно место, да јадат и да тргнат. На крајот ги испраќаат солзите на жените и девојките. Костадин се поздравува со жена си, која ја наведнала главата, не може ни да зборува од насобрани солзи и тага, и и ги кажува последните зборови:

Ех, Симке, Симке!…

Четврт чин

Првата слика е слика на печалбарскиот живот и се случува во една фурна во Белград. Поминале пет години, а Костадин лежи, облеан во пот и болен од туберкулоза. Неговите другари се грижат за него колку што можат, но лекови не можат да купат, бидејќи за нив треба пари. Суровиот газда Арангел сака да го избрка од фурната, велејќи му дека тоа не е болница. Тој воопшто не чувствува вина за неговата болест која ја добил од неподносливите услови за работа. И тој како Јордан мисли само на парите и загубата што ја трпи чувајќи болен човек кој не може да работи. Последните зборови на Костадин се носталгични, со желба за последен пат да ја види Симка, но и малку и префрла велејќи:

Костадин: (силно возбуден): Ах, Симке!… Не се согласи на бегање!… Не, не си ти крива… Требаше на сила!… (Се закашлува. Другарите се загрижуваат за него)

Зафир: (Му помага на Костадина).

Костадин: Што ми прави таа, мајка ми?

Зафир: Мисли на тебе.

Костадин: И плаче… Плаче Зафире… Плаче тивко, со неведена глава… Плаче и солзи рони…

Зафир: И ти плачеш…

Костадин: Дали ќе ја видам? Дали таа ќе ме види?… (Се закашлува силно. Другарите се стрчуваат кон него).

Последната слика е враќањето на печалбарите дома, со песна и радост. Коле, синчето на Костадин со нетрпение го очекува татка си кој никогаш не го видел. Но, пред куќата на Костадин пеењето престанува. Тоа значи само едно – дека печалбарот умрел. Коле не сфаќа што се случило и кога Зафир, другарот на Костадин, влегува во куќата да ги даде спечалените пари, детето се стрчува кон него, го прегрнува за колената, мислејќи дека тоа е неговиот татко.

Коле (трча кон Зафира радосно): Еве го татко, мамо!… (Му ги опфаќа колената на Зафира. Молчење).

Божана (како не со свој глас): Каде ми е син ми Костадин?…

Зафир (Молчи. Потем го вади од торбата појасот Костадинов и ќесето со пари; ги предава).

Симка (го прима ќесето и појасот): Ела, Коле… (Го прегрнува Колета). Татко ти не ќе си дојде… Никогаш не ќе си дојде… Ти пратил пари да го викнеш дедо ти Јордан на задуша…

Божана (со шепот кон Зафира): Умре?

Зафир: Умре…

Елементи на драмското дејство

Етапите во драмата се:

  • експозиција – запознавање со ликовите и Јордан како носител на семејната трагедија;
  • заплет – Костадин, како носител на новите сфаќања – против купување на невестата и против печалбарството;
  • кулминација – доаѓањето на Јордан да си ги земе парите;
  • перипетија – печалбарскиот живот, болеста и смртта на Костадин;
  • расплет – враќање на печалбарите, предавањето на парите и судбината на печалбарската жена.

Ликови

  • Јордан – богат чорбаџија, лихвар, кој се гледа низ призмата на парите. За него не претставува ништо среќата на ќерка му, важно му е само да платат за неа. Суров, бесчувствителен, бездушник, кој нема да дозволи ќерка му да оди бегалка, застапник на старите патријархални сфаќања.
  • Костадин – претставник на новите сфаќања. Тој пред се не сака да ја купува невестата со пари, зашто смета дека таа не е стока, дека и нејзиниот глас треба да се слушне. Љубовта за него е поважна од традицијата и старите закоравени правила. Исто така, тој е против печалбарството, против оставањето на својата татковина, на домот и семејството. Смета дека и тука може да се заработи за живот и да не се жртвува животот за пари.
  • Симка – патријархално воспитана, покорна ќерка, која не смее да му се спротистави на таткото. Ги потиснува своите желби за да ги оствари желбите на татка си. Иако е вљубена во Костадин таа не прави ниту еден храбар чекор за да ја оствари таа љубов. Не сака да побегне за него, бидејќи како бегалка ќе го посрамоти семејството, го тера Костадин да ја прифати нагодбата иако знае дека тоа ќе ја унесреќи и на крајот го тера да оди на печалба – сама жртвувајќи се да биде бела вдовица. Нејзината трагедија е уште поголема кога останува без маж, без човек кој ќе се грижи за семејството. Историјата се повторува, таа е иста како свекрва и Божана.
  • http://makedonskijazik.mk/