| драмски писател | |
|---|---|
| Роден/а | 12 март, 1928 Вашингтон, САД |
| Починат/а | 16 септември 2016 Монтаук, Њујорк_(сојузна_држава), САД |
| Занимање | драмски писател |
Едвард Френклин Олби III (Edward Albee; Вашингтон, 12 март 1928 Монтаук, 16 септември 2016) американски драмски писател. Покрај Јуџин О’Нил, Тенеси Вилијамс и Артур Милер го сметаат за најголем драмски писател во американската книжевност во дваесетиот век.[1][2]
Вниманието во јавноста го привлекол со својата прва драма Животинска приказна (The Zoo Story, 1958). Напишана во традицијата на францускиот Театар на апсурд, драмата премиерно е изведена во Берлин во 1959, како двојна претстава со бекетовата едночинка Последната лента на Крап.[2] Веќе следната година Животинска приказна е поставена во Гринич Вилиџ, при што е една од претставите кои ја основале алтернативната драмска сцена во Њујорк, која ќе постане позната под името Оф Бродвеј (Off Broadway).[1] Опсесивна тема во драмите на Олби е мрачната позадина на американскиот сон, со посебен фокус на мотивот на самозалажување и на идејата дека меѓусебната деструкција ги зацврстува меѓучовечките односи. Ова е најочигледно во неговата најпозната драма Кој се плаши од Вирџинија Вулф? (Who’s Afraid of Virginia Woolf? – 1962). Во центарот на овој драмски заплет е средовечен брачен пар. Универзитетскиот професор Џорџ и Марта која е ќерка на декан, понесени од алкохолот започнуваат вербална игра на меѓусебно ибвинување и злоставување, вовлекувајќи ги и своите гости во играта. Темната слика на брак на академски граѓани и употребата на пцовки во дијалозите предизвикале големо внимание и кај публиката и кај театарската критика. За овој текст ја добива наградата Тони за најдобра драма, но од друга страна жири комисијата му ја скратила Пулицеровата награда. Драмата е екранизирана во 1966 година во режија на Мајк Николс со Елизабет Тејлор и Ричард Бартон во главните улоги.
Во Македонија Кој се плаши од Вирџинија Вулф?, премиерно беше одиграна на сцената на МНТ[3] на 16 март 2012 година во режија на Синиша Евтимов и Весна Петрушевска и Сенко Велинов во улогите на Марта и Џорџ.
И покрај комерцијалниот успех и успехот кај критиката со Кој се плаши од Вирџинија Вулф? Олби не сакал да се претвори во сопствена имитација ниту да го поддржува вкусот на публиката, туку продолжува да експериментира со формите и содржината во рамките на театарската уметност. Во неговата понатамошна кариера посебно се издвојуваат: драмите Деликатна рамнотежа (A Delicate Balance, 1966), мрачна драма за богата фамилија, во која членовите го изразуваат сопственото незадоволство во вербален конфликт, за што ја добива првата Пулицерова награда; потоа Крајбрежје (Seascape, 1974) црн хумор составен од злокобни медитации за Моногамија, еволуција и смртта, кои се водат во разговор на крајбрежје на океанот помеѓу брачен пар и пар антропоморфни гуштери (втора Пулицерова награда); Три високи жени(Three Tall Women, 1991) длабоко интимна драма заснована на односот на Олби со неговата мајка, односно жената која го има посвоено (трета Пулицерова награда) и драмата Коза или Која е Силвија? (The Goat, or Who Is Sylvia? 2002) симболична драма за маж кој се заљубува во коза (втора Тони награда за најдобра драма). Олби е познат и како писател на драмски адаптации на романи Појадок кај Тифани од Труман Капоте, Лолита на Владимир Набоков и приказните Балада за тажното кафеКарсон Макалерс. Во интервју за магазинот Тајм своето творештво го опишал со зборовите: Сите мои драми се за луѓе кои ја изгубиле контролата над својот живот, кои е предале млади, кои доаѓаат до крајот на својот живот жалејќи за работите кои не ги направиле… Сметам дека поголемиот дел од луѓето премногу време трошат живеејќи како никогаш да нема да умрат.[2] Функцијата на драмската уметност во интервју за Гардијан во 2004 година ја окарактеризирал на следниот начин: Сите драми, ако се барем малку добри, се напишани да го поправат човештвото. Тоа е работата на писателот – да држи огледало пред луѓето.[1]
Тони Михајловски своето режисерско деби го имал со Брачна игра премиерно изведена на 08 Мај 2016 на сцената на МНТ со Игор Џамбазов и Весна Петрушевска во улогите на Џек и Џилијан. [4]
Коза или која е Силвија во Македонија премиерно е изведена на 03 јули 2008 година од страна на Драмски театар Скопје во режија на Дино Мустафиќ. Мето Јовановскиза улогата во оваа претстава ја има добиено наградата за најдобро глумечко остварување на фестивалот Ристо Шишков во 20018 година.
Содржина
Биографија[уреди | уреди извор]
Роден е 1928 година во Вашингтон, за само после две недели биде посвоен во државата Њујорк од страна на Рид Олби, богат сопственик на ланец водвили, и неговата сопруга Френсис. Едвард заминува од дома пред својата дваесета година за подоцна да изјави „тие не беа добри како родители, а и јас не бев добар како син“. Бил проблематичен ученик кој два пати бил бркан од училиштата во кои учел, а вториот пат затоа што бегал од часови и одбивал да оди во црква. Сепак, во понатаму во животот се посветил на промовирање на академскиот театар. Често држел предавања на универзитетите и бил почесен професор на Универзитет Хјустон од 1989 до 2003 година.
Последните децении од својот живот ги живее на Менхетен во стан полн со афрички скулптури и дела од модернистички сликари како Василиј Кандински, Едуар Вијар и Милтон Евери. 35 години живеел во врска со вајарот Џонатан Томас, кој починал од рак во 2005 година.[2]
Олби починал на 16 септември 2016
Список на драми[уреди | уреди извор]
- Животинска приакзна (-{The Zoo Story,}- 1958)
- Смртта на Беси Смит (-{The Death of Bessie Smith,}- 1959)
- Фем и Јем (-{Fam and Yam,}- 1959)
- Американски сон (-{The American Dream,}- 1960)
- Кој се плаши од Вирџинија Вулф? (-{Who’s Afraid of Virginia Woolf?}- 1962)
- Балада за тажното кафе (-{The Ballad of the Sad Café,}- 1963) – театарска адаптација на истоимениот расказ од Карсон Макалерс
- Ситната Алис (-{Tiny Alice,}- 1964)
- Малколм (-{Malcolm,}- 1965) – театарска адаптација на романот од Џејмс Парди
- Деликатна рамнотежа (-{A Delicate Balance}-, 1966)
- Појадок кај Тифани (-{Breakfast at Tiffany’s,}- 1966) – театарска адаптација на истоимениот роман од Труман Капоте
- Се во градината (-{Everything in the Garden,}- 1967)
- Box and Quotations from Chairman Mao Tse-Tung, 1968
- All Over, 1971
- Приморје (-{Seascape}-, 1974)
- Listening, 1975
- Counting the Ways, 1976
- Дамата од Дјубук (-{The Lady from Dubuque,}- 1979)
- Лолита (-{Lolita,}- 1981) – театарска адаптација на романот Лолита од Владимир Набоков
- Човекот што имаше три раце (-{The Man Who Had Three Arms,}- 1981)
- Најди го сонцето (-{Finding the Sun ,}- 1983)
- Брачна игра (-{Marriage Play ,}- 1987)
- Три високи жене (-{Three Tall Women}-, 1991)
- (-{The Lorca Play}-, 1992)
- Фрагменти (-{Fragments ,}- 1993)
- (-{The Play About the Baby}-, 1996)
- (-{Occupant}-, 2001)
- Коза или Која е Силвија? (-{The Goat, or Who Is Sylvia?}- 2002)
- Чук! Чук! Кој е? (-{Knock! Knock! Who’s There!??}-, 2003)
- Питер и Џери (-{Peter & Jerry ,}- 2004) – драмата е применувана во Кај куќата кај зоолошката градина (-{At Home at the Zoo}-)
- (-{Me Myself and I }-, 2007)