“Злосторството раѓа злосторство, пролеаната крв бара ново крвопролевање. Тоа е една голема тема со која се занимаваме – злосторството треба да се санкционира и да се запре на друг начин – никако со ново злосторство“, ќе истакне македонскиот режисер Дејан Пројковски кој на падините на Мосор, близу Сплит, ќе ја постави “Орестија“ на Есхил, која треба да биде изведена во рамки на 64. издание на фестивалот “Сплитско лето“ (со четири изведби – 10,11,12 и 13 август). Два и пол века старата трилогија (сочинета од три трагедии) на познатиот грчки драматург се занимава со семејното насилство, со семејните гревови и проклетства, каде синот ја убива својата мајка за да го одмазди својот татко. “И денес, во 21 век, се избегнува човекот да се гледа како индивидуа, како поединец. И денес се прашува чиј/а си, на која страна е/била твојата фамилија, што работеле твоите родители… И вака не е само во нашите краишта, ми се чини дека тоа се случува секаде во светот“, ќе рече режисерот.

Инаку, Пројковски, кој со Есхил се занимава вторпат во кариерата, во интервју за “Слободна Далмација“ ќе посочи дека класичните текстови треба да се третираат/обработуваат со почит, а не да се допишуваат и да се преправаат, бидејќи се случува луѓето да купат билети за одреден наслов, а да видат нешто сосем друго. И иако трилогијата “Орестија“ во поголем дел е скратена, трае три часа. Сепак Пројковски напоменува дека драматургот Јасен Боко крател многу внимателно, како уредник, стих овде, реченица онде, за да се сочува структурата и убавината на делото.

Што е правда, а што разум…

Запрашан кој всушност е во право во “Орестија“, дали жената која го убива мажот, или синот кој ја убива мајката, или, пак, дали се тоа трите Еринии кои повикуваат на одмазда, или божицата Атена која повикува на мир, Пројковски со одговор дека во “Орестија“ факт е дека секој ја бара својата правда и секој се бори за неа. Но, како што ќе истакне тој, тие се осврнале особено на прашањата: што е правда, а што разум и колку ставовите за нив се имаат сменето за два и пол милениуми и што всушност значи на некој да му се одземе живот и дали има некој право тоа да го направи. Македонскиот режисер ќе истакне дека особено се посветиле на ликот на мајката преку прашањата дали е доволно да се носи детето девет месеци и да се роди, за да може жената со полно право да се нарекува мајка или за тоа е потребно многу повеќе, како и дали вистински може да се испере пролеаната крв. “Тоа е тешко, не за џабе Шекспир ни ја претставува сликата на лејди Магбет која во паника пробува да ја исчисти крвта од својата рака“, ќе посочи Пројковски за кого божиците на одмаздата Ериниите го претставуваат гласот на совеста од кој не може да се избега, но и гласот на сите оние кои викаат и денес на улиците барајќи правда.

Како што ќе рече македонскиот режисер, “Орестија“ е некако најслична на Шекспировиот “Хамлет“. “Синот бара одмазда за убиениот татко, а негови мети се новиот маж на мајка му и самата таа. Хамлет го прогонува духот на покојниот татко, исто како што на Орест не му дава мир споменот на Агамемнон“, ќе посочи Пројковски кој за просторот за изведбата на оваа амбиентална претстава (под планината со поглед на море) ќе истакне дека дава вистинска енергија, асоцира на антички театар, но и сам нуди решенија и ја отвора приказната.

Во амбиент за фатална и брутална игра

Прашан зошто теренот требало да се рамни и на него да се гради базен, тој посочува дека потребна била вода, четвртиот елемент. “Имаме запалени борови од ланскиот пожар – кои ја претставуваат младоста на хероите кои изгинале под Троја, потоа ја имаме земјата и воздухот, сè древно, прастаро, кое ги памети проклетите векови на војни и пролеана крв. Да, вистинскиот амбиент за грчката трагедија овде може да се намириса. Овде можеме да играме слободно, и фатално и брутално“, ќе додаде Пројковски.

Коментирајќи го крајот на драмата во која Есхил за Орестовата судбина воведува гласање и со тоа означува некаков почеток на демократија, а сепак на крајот му пресудува гласот на божицата Атена, Пројковски со одговор дека ни тогаш, ни во подоцнежните општества ништо не е едноставно, ништо не е црно, ни бело. “Самиот Сталин кажал дека не е важно кој гласа, туку кој ги брои гласовите. Третиот дел на Есхиловата трилогија со сцената на гласањето можеме лесно да ја замислиме и денес кога постојат недопирливи Олимпи, центри на моќ и гласови на божества кои се повредни од другите. И иако базата/сржта пропагира морални вредности, главните актери сепак си играат по свое“, ќе заврши Пројковски.