Ова е порака по повод светскиот ден на театарот, 27ми март, од јуниорскиот Нобеловец и театарски студент Игор Томески.
Во овие модерни времиња на 21-виот век, кога формата на сите нешта и појави околу нас се попримамливо го зграпчува целокупното внимание, истовремено терајќи не да ја занемаруваме есенцијата и суштината на животот – токму сега, основата дејност, цел и суштина на театарот никако не смее да избледи. Како и сите уметности, така и тој (театарот) денес е обременет со отежнета задача и одговорност да ја примами и задржи публиката, преку својата надворешност и маркетинг, и да ја натера да биде постојана во желбата за конзумирање уметност и знаење. Откако денешниот просечен театарскиот гледач, примамен од убавата зграда, колоритните постери и звучните актерски имиња, ќе влезе во театарската сала, се гасат светлата. Тогаш, останува на театарското дело само да покаже дали примамило публика за да ни раскаже лага или да ни каже вистина? Таму, во затемнетата сала, нема бегање од вистината!
Дали делата што се играат денес суптилно се трудат да го залажат гледачот (со што несозреаното дело се лаже самото себеси) или пак претставите искрено и зрело се втурнуваат во тоа да продрат во дел од есенцијата на човечноста во секој од гледачите, треба да се запрашаат сите чинители на театарскиот феномен, како театарџиите така и публиката, преку искрено и неуморно критичко размислување.
Да се раскаже животната перцеција на реалноста и да се допре до апсолутот и вистината на постоењето е непрестојан стремеж којшто треба да го најдеме во срцето на театарското живеење. Со тоа, кај театарџиите, особено кај актерот – како субјектот преку кој треба да е кажана вистината – потребено е „штимање“ на неговиот “инструмент“ да може да „прозвучи“ со вистинита театарска мелодија. Инструментот, во овој случај, претставува личноста и карактерот на самиот актер и на самиот театарџија. Неопходна е интелектуална имплозија преку образование и искреност кон самите себеси и другите, пред креативната екплозија кон светот и пред публиката воопшто да се случи.
Одлуката за занимавање со театар од страна на уметниците сама по себе подразбира индивидуална одговрност за наобразување, порив кон дознавање вистината и отпор кон прифаќање на лагата која зазема поголем облик во сите модерни и површни потреби како аномалии на денешното напредно општество, каде бесцелната креативна експлозивност полека но сигурно се пласира како „мејнстрим“ – нешто што од нас се очекува тивко да го прифатиме и реплицираме. Ова се случува бидејќи единица мерка за креативност, вистинитост и чувство за добрина во денешниот свет навидум не постои, со што „апсолутот“, „добробидот“, „развојот“ и „конструктивноста“ полека но сигурно стануваат релативна работа, во недостиг на одредени неменливи морални вредности. Баш поради тоа, продор кон суштинската вистина треба да биде приматот на театарската дејност: да се разбие убавото лице и милозвучниот глас на лагата и илузијата. Така, работата на актерот, режисерот и другите чинители на театарот на самите себеси го изоштрува „чулото“ или шестото сетило на театарџијата да го чуе дел од ехото на апсолутот.
Македонскиот театар, со своето ехо од минатото и со крстопат пред кој се наоѓа во дешеницата, е ставен на тест помеѓу зачувување и губење на својата суштина и цел. Тој неуморно се бори помеѓу интимноста и јавноста, помеѓу искреноста и полтронство. Театарџиите, како и секој човек, неминовно се судираат со подвоеноста на нашето постоење: на есенцијалнитата театарска суштинска: искреноста, скромноста, интимноста и беусловниот стремеж за апсолутна вистина и слобода во театарот; наспроти формата: јавноста, експонираноста, неуката субјективност и бесцелнaтa допадливост на театарот. Природата на јавната професија во театарот, со јавните настапи, овациите, аплаузите како неизбежни елементи на театарувањто, треба да ја зголемат одговорноста на театарските чинители кон својата публика да бидат вистинити, и истото никако не смее негативно да влијае врз карактерот или врз целите за поривот на тетарџиите. Напротив, нивната лична и професионална одговорноста е уште поголема кон себе и кон другите.
Актерството и театрувањето, иако е јавна професија, мора да се сфати како секоја друга професија, без разлика дали се игра за полна сала или еден гледач. Јавниот настап би требало да користи само како стимул за морално однесување, а себељубието би требало да се претвори во почит кон предходниците и подадена рака за младинците. Даските што живот значат се одговорност пред генерациите што играле пред нас, за да моменталната генерација заслужиме да биде на сцена, почитувајќи ги предходниците но и отворарајќи им го патот на оние генерации што ќе потрва доаѓаат.
Уште од раната античка историја, театарот на овие простори имал силно влијание но претрпел и долготрајна модификација со текот на вековите. Македонскиот театарот, како таков, мора да трага во обид да ја дефинира својата идентитетската клетка, да направи чекор и поглед наназад, пред безусловно да се турне кон глобалното моденрото сфаќање на театарот. Идентитетската градба, според мене, би требало да се состои од повеќе единици и тоа: искрена слекеција во профилот на луѓе од кои се состои театарот, искрениот однос кон домашната историја на театарот, , вградување на чувство за идеолошки и индивидуален став но во рамките на колективниот национален уметнички став, па дури и воспоставување на принцип и кодекс на работа којшто ќе вроди со плод, доколку е потребно. Како што секој актер тргнува да ги гради ликовите од светските класици од себеси, како што секој автор тргнува од учењето и усовршувањето на својот јазик па потоа светскиот, така и индентетиската градба на македонскиот театар мора да има приоритет кон себе и своите корени, за да биде складен, логичен и сигурен пред светските трендови. Да се биде светски па наш или да се биде наш па светски – прашањето е сега!
Конечно, театарот на секаде низ светот, па и во Македонија, мора да се бори да се изгидне над политиката и политичките случувања, неисклучувајќи ги но и непотенцирајќи ги бесцелно. Со тоа, политичарите не смее да ги привлечат театарџиите кон себе, туку обратно – театарџиите, со својата работа и дигнитет, треба да се изборат да бидат центарот на случувањата, центарот на вниманието и центарот на вистински имплементираните интелектуални вредности, секако, за добро. Театарот не смее да биде се случува позади сцена, туку на сцена! Местото на актерите не би требало да е на дебати и протести, туку исклучиво на сцена! Со самата популарност на театарџиите, се зголемува одговорноста на секој актер или театарски чинител за секој јавно изговорен збор и секое јавно направено дејствие како на сцена па така и во приватноста. Впрочем, секој театарџија го претставува театарот каде и да оди, и ниеден негов искажан збор и дејание не може да се повлече назад. Според нобеловите вредности, правилната мисла во нас води кон правилен збор кон останатие, па кон правилни дејствија за сите околу нас.
Како заклучок, уметниците, секаде па и кај нас, треба да настојаваат ги прават правилните дејанија : тие не треба да разбирааат никаков друг протест осем креативен протест – на даските што живот значат, каде им е местото. И, за да една критика од било која природа биде успешна, најпрво треба да сме искрени и да се преиспитаме самите себеси преку ликовите што ги играме, да ја преиспитаме литературата преку делата што ги работиме, обсежно да го истражиме и преиспитаме па дури потоа да го критикуваме светот.
Игор Томески,
Македонски Јуниорски Нобеловец