Се наметнува прашањето зошто Маџунков им дава таква судбина на своите ликови? Измиени од својата фолклорност, тие се, и всушност не може да не бидат, пример на отфрлањето на ликот во современата драма, т.е. неговото убивање. Оттаму е нормална нивната позиција да се враќаат од смртта во живот. За да ја разбереме таа ситуација, потребно е да го познаваме отфрлањето на ликот во современата драма.
Отфрлањето на ликот почнува уште од времето на Пирандело. Жан-Лук Нанси ја оформува идејата дека „театарскиот лик не постои“ и дека тој е само „локално згуснување на дејството, кое станува чин низ исказ и како исказ“. Ликот со тоа е веќе надвор од сцената. Други, како Дени Гену, ја прогласуваат смртта на драмскиот лик, со поставувањето на прашања од типот „Треба ли да се создава ликот, како ништо да се нема случено, како да се нема случено кризата на ликот, дали со тоа веќе е свршено? Дали воопшто веќе се создаваат ликови, дури и кога авторот мисли дека тоа го прави, дури и кога става име кон некоја улога? Но, ликот, иако одамна осуден на пропаѓање, не престанува да се раѓа одново пред нашите очи, како феникс, пресоздаван од век во век. Така, кризата на ликот, станува знак и услов за неговата виталност, во текот на промената на самиот свет. Тука се судираат две поетики, едната радикална, на Гену, каде тој, како театарски човек, чувствува сега и овде, дека во поглед на драмскиот лик, потребно е да се почне сè одново и другата, на Роберт Абирашед, заснована на поумерено стојалиште, на историчар и естетичар, кој размислува на долги патеки. Гену се залага за укинување на ликовите за да може да се обедиинат гледачот и глумецот. Кај Аристотел, ликот е целосно подреден на фабулата, на приказната, на дејството, и тој се зема предвид само како „лице кое дејствува“ (prattôn). Тоа лице кое дејствува во античката трагедија има пропорции кои на големо ги надминуваат пропорциите на човековата личност. Кога Еврипид го исфрла Дионис од сцената, се
појавува индивидуата, сфатена како психолошки ентитет и суштество на разумот, на што Ниче силно се противи во „Раѓањето на трагедијата“. На драмските писатели, од тогаш им е дадено правото на индивидуализираниот лик да гледаат како на вишок лик, а на поетичарот му е задача да испита како во разните видови на модерното и современо писмо, се ваја тој лик со вишок, за да се преобрази во лик со недостаток, во нешто што е помалку од лик.
Кога во последната, досега необјавена драма на Митко Маџунков, „Кончиња“ („Три“ Скопје, 2017), Режисерката го прашува Писателот „Ако она што ни е важно се случува тука, на сцената, дали постои живот надвор од сцената, или ова е сè?“- дали таа всушност е загрижена дека тој живот навистина не постои или пак се радува покрај тоа што тој не постои? Се чини, Режисерката е поставена во ситуацијата на Хамлет, во која поради нејзината неодлучност и несигурност, но наместо да си го постави тука вистинското прашање „да се биде или не“, таа едноставно Е и во исто време НЕ Е. Да биде загатката уште поинтересна, Писателот на ова нејзино прашање одговара со прашањето: „А публиката?“. Дали со тоа тие се растопуваат како лик, или само се тематизираат? Најверојатно и двете. Едно од клучните места на современата драма и на драмите на Маџунков, е кризата на ликот.
Дали Режисерката и Писателот се помалку од ликови? Дали тие се јавуваат како ликови без супстанција, како привиденија, сеништа? Во основа „Кончиња“ може да се разгледува и како конверзациона драма меѓу два лика, кои се прашуваат за сè, и разговараат за сè, па дури и за вистинските прашања. И покрај тоа, таа може да се чита и како симболичка и поетска драма! Правејќи ја таа дистанца од себе, јавувајќи се и како рефлексивни ликови, уште повеќе создавајќи ја таа дистанца од себе, Режисерката и Писателот стануваат посматрачи на самите себе, и коментатори на својот живот. Рефлексивниот лик, односно, ликот кој се сеќава и е означен како посматрач, како „рефлексивен“ или како „рецитатор“ не престанува да бидува драмски лик и во себе го обединува објективниот поглед и субјетктивното страдање. Според Сонди, тоа е „епски субјект“, т.е. фигура- точка на посматрање, раскажувачка фигура под чиј поглед може да се гради модерната драма. Тоа ја вади на површина двојноста на ликот, кој истовремено е и драмски и епски, внатрешен и надворешен, некој кој страда и кој посматра. Во драмата на животот, ликовите стануваат сведоци на своето (не)постоење. Тоа „произведување“ на личноста во сведок, значи дел од неа кој е човек, да стане не-човек, и така се случува расцеп во личноста. Првиот симптом на безличноста на ликот, оној кој го означува преминот во лик без
особеност е чувството дека човек им е туѓ на другите, а и сам на себе. Ликот без особености е суштински трансперсонален. Тоа е лик во различни периоди од животот, и од тој дисконтинуитет се раѓа ликот без особености, тврди Саразак.
Такви се ликовите на Маџунков: туѓи сами на себе, но парадоксално, и во таа отуѓеност бираат една етичка позиција, која Митко Маџунков, ќе ја искористи како лајтмотив во сите драми: „чудо големо“. Таа синтагма покрај етичка станува и естетска позиција: не постои нешто што може да ги изненади ликовите на Маџунков; та тие и самата смрт не ја „фермаат“, и кон сè се однесуваат како веќе да го поминале, одживеале, проживеале: нив ништо не ги плаши освен самиот страв. Преку неа, се искажува цел еден светоглед кој не ѝ припаѓа само на сцената, туку на светот. Затоа тие ликови, а ние препознаени во нив, без никаков проблем можеме да ја доживееме и да ја препознаеме својата смрт како нов живот. Чудо големо: ако не сме ние, ќе бидеме некои други…
Затоа, одговорот на прашањето „Постои ли живот надвор од сцената?“ не може да биде еднозначен. Драмските ликови, животот надвор од сцената си го обезбедуваат макар со своето присуство во книгата. Тие повторно оживуваат со секое повторно препрочитување или поставување како игра, како ролја. Драмскиот лик го обединува во себе и глумецот и гледачот, во класична смисла. Со тоа веќе тој има двоен живот. Кога луѓето и народите излегуваат надвор од сцената, тоа го прават засекогаш, и нивното враќање на сцената, секогаш ќе биде прифаќано, како враќање од мртвите, а живи мртовци никој не сака да гледа. Надвор од сцената, стравот од животот е поголем дури и од стравот од смртта.
Крај
Трајче Бјадов
Bи ја најавуваме промоцијата на новата книга на Игор Џамазов, „Улица Диши длабоко“. Овој пат големиот Џамбазов ќе го читаме во стихови, надополнети со анегдоти за секоја од неговите песни.
