ТЕАТАРОТ КАКО ПУСТ ОСТРОВ
Театарот (од) секогаш бил пуст остров. Всушност, сцената е пуст остров кој го населува, еден, двајца или многу повеќе лица. Сите гледаат и очите се вперени кон пустиот остров. Па, дури и кога се затворени очите на гледачите – тие гледаат, односно чувствуваат. И кога не е вклучен ни еден рефлектор на, кон или од зад сцената – таму се гледа, се претпоставува, се слуша дишењето на актерот или актерите.
А, насловот на оваа моја нова книга за театарот како да започна и се роди неодамна, во една раноесенска приквечерина во Куманово, кога на масата за гости кај директорот на Домот на културата, Роберт Павлевски, по повод Деновите на комедијата, со драгиот и почитуван доаен и жива театарска енциклопедија Ристо Стефановски разврзавме разговор за театрите кои ги нема, кои одамна исчезнале, а некои богами неодамна или дури сега воскреснуваат и повторно се враќаат во (театарскиот) живот.
Господинот Стефановски го спомна Тетово како град каде имало добар, вистински театар, но го затвориле и уништиле некои театарски личности, односно еден познат и во тоа време привилегиран актер, кој подоцна и самиот се правел (глумел) дека е жртва…
И од тука тргна оваа наша мала приказна, сторијата за театарот како пуст остров, за театрите кои како со гума за миг биле избришани, како претходно воопштго и да не постоеле, и сето тоа (замислете) за да се одбрани и сочува публиката од лоши и странични (декадентни) влијанија, да не се расипува вкусот, т.е. да се зачува монополот и да постои само еден и единствен (театарски) центар…
Очигледно, некој сакал да биде единствен меѓу ретките (читајте: малубројните), неприкосновен чаламџија и арбитер, или како што рече мојот соговорник на оваа тема – “прва жаба во барата“. Па, така, на избрзан, неуверлив и заткулисен начин, речиси преку ноќ, во сега веќе далечните педесетти години од минатиот век, по 1950 година и годините што следат, култ-трегерите лесно и брзо се откажуваат и ослободуваат од “провинциските“ театри, каде артистите, според нивните зборови, се неталентирани и ја расипуваат театарската публика. Но, не и само поради тоа, туку и (најверојатно) најмногу за да не се одметнат, да се зауздаат, да не избегаат од контролата на далечинскиот управувач…
Да не заборавиме, во тој период немало ни образовани актери, но далеку од тоа дека немало и талентирани и дека сите тие (приучените, самоуките, волонтерите и ентузијастите) не знаеле што е тоа театар, не го сакале театарот и не се жртвувале за театарот. Но, не биле само тие колатерална штета и саможртва во новото пресвртно, турбулентно и сé уште по малку нејасно, мистериозно и матно време, зашто се затвориле објектите, се распуштиле управите, а актерите завршувале како портири, учители, административци или слободни и независни шетачи по парковите и клупите. И, сето тоа, само поради тоа што некој сакал и можел (и на овој начин – успеал во тоа) да биде прв и единствен, и крал, и цар, и патријарх…
Но, затоа пак, барем македонскиот театар останал чист, здрав и нерасипан, благодарение на невидената и несекојдневната грижа на полит-театарџиите (во улога на главни судии и арбитри) од Скопје поддржани од култ-политичарите на главниот град и Републиката. А, денес пак, повторно како да се буди немирниот дух во внатрешноста и читаме, слушаме, па и сведоци сме на возобновувањето на театарските куќи (од минатото не останале речиси никакви видливи материјални траги, освен старите и руинирани објекти во кои брзо-брзо се сместил некој друг кутар културен субјект, или долго потоа зјаеле празни, а не пак да вирееле и живуркале барем театарските куќи…
Како рецидив од минатото, но и како опомена и спомен, оваа тема ретко, или речиси воопшто не е отворана, односно повеќе од половина век е замолчувана и премолчувана, па еве дури сега повторно излегува духот од шишето, ѓаволот од пандорината кутија, можеби по малку и застоениот гнев и бес, кој треба да послужи како показ и доказ дека не треба и не смее да се донесуваат избрзани, лични и погубни одлуки и решенија… Не, барем на културен план и на некултурен и нецивилизациски начин, зашто последиците се бездруго огромни и тешко докрај согледливи…
Па, ќе почнеме од Тетово кое паднало курбан можеби и поради близината со Скопје, но зошто исчезнале и ги снемало сосема од мапата и театрите (по азбучен ред): во Гевгелија, Кочани, Охрид, па дури и Титов Велес…
Да не биле душегрижинците, младите во овие градови, но и возрасната публика, одамна ќе тргнеа по погрешен пат, зашто ќе беа изложени на безброј деструктивни и штетни влијанија, кои не ќе се искоренеа од корен до ден денес, освен со затворање и на малкуте театри кои останале И, за жал, некои од нив сî уште постојат…
Не, се шегуваме, последиците тешко ќе се отстранат, но барем има зрак на надеж дека грешките никогаш повеќе нема да се повторат, или така ни се чини само нам – жителите на полупустиот остров, за кои театарот станал потреба и страст, бегство и спас, па немилосрдно и неповратно се претворил во живот…
Сега на островот има некои други и нови пустиножители, кои одново сакаат и се обидуваат да го населат, па ние сакаме со оваа наша мала и скромна публицистичка сторија само да ги охрабриме и поддржиме, но зошто да не – и да им аплаудираме…
Во овој наш нов мал труд главно користевме материјали од авторите Ристо Стефановски и Благој Г. Кичеец, за што бескрајно сме им благодарни. Другите текстови за театарот се, исто така, необјавени, а се напишани по различни поводи, за што им должам посебна благодарност на иницијаторите и организаторите на тие манифестации, како и на рецензентката на оваа книга проф.д-р Ана Стојаноска од Факултетот за драмски уметности од Скопје.
Ајде, бегајте од пустиот остров… Дојдете на пустиот остров… Збогум, пуст остров!