Проф.д-р Христо Петрески, Универзитет ЕФТА – Скопје
ЗА ДОМАШНИОТ АВТОР И СЦЕНА
Издвоено мислење, или: враќање на домашниот автор дома!
Каде да се врати домашниот автор, ако не дома?! Како да се врати, кога тој не ни излегол од дома?! Безброј прашања и дилеми се поврзани со оваа тема. Но, факт е, без локалпатриотизам, дека домашниот автор најчесто и неправедно е запоставен и потценет, па во услови кога тој воопшто или доволно не се почитува, ангажира и изведува (игра) дома – илузорно и трагикомично е од него да се очекува и бара дека тоа или нешто слично ќе му се случи во странство? Со ретки исклучоци кои можат да се избројат и на помалку од прстите од едната рака (Горан Стефановски, Јордан Плевнеш и Дејан Дуковски) речиси сите други автори не се играат ни дома, а не пак надвор од границите на државата! Не, не сум од приврзаниците и протагонистите кои би јаделе скапано јаболко или расипано сирење само затоа што е наше (домашно), напротив, па и покрај и наспроти локалпатриотизмот, сепак, мислам дека домашниот автор и драма во домашните театри треба да има примат и да биде рбетот (скелетот) на театарскиот репертоар и тоа не само во само една сезона или година, туку во континуитет и период без други условувања и ограничувања. За домашниот автор колку е тоа предност – истото тоа може да се каже дека е и хендикеп зашто припаѓа на една мала (локална) средина, па ги нема истите услови и можности за поголеми сцени, пограндиозни репертоари и интернациоанлен, масовен и вистински натпревар, презентација и афирмација. Домашниот автор, најпрвин, треба да се афирмира, а тоа значи да пробува и да се бара себеси, да истражува и експериментира, да се кали и челичи, а дури потоа како готов и целосен производ и да се пласира преку ограта или барата… Вака, во услови кога најмногу се игра Шекспир и тоа не само во Битола како да е таму роден, а и во сите други театри предимство имаат класиците и странците – тешко или невозможно е во репертоарот од неколку претстави годишно да се отстапи простор и изнајде место и за некој македонски дебитант, драмски автор во развој и(ли) творец кој заслужува но не е толку афирмиран како познато и звучно име, посебно во услови кога се примарни и одлучувачки имињата и презимињата, партиите и клановите, фамилиите и тандемите, функциите и титулите, а не нивните дела. Некогаш тој однос бил 3:1 за домашниот автор, а денес е обратно, односно 3, па и повеќе спрема 1 во полза на странскиот автор. За среќа или несреќа актерите барем засега не стравуваат од странски актери (поради јазичните бариери), но како и домашните автори – иста или слична е ситуацијата и кај режисерите. Речиси секој странски режисер е полесно и побрзо прифатен отколку домашните, исто како и момчињата од соседните села од страна на девојките во било кое македонско село. Театрите и самите треба да покренуваат конкурси за домашни драмски текстови и да организираат работилници за и со младите и надежни автори. На тој начин, не само што ќе се случи и одржува творечката и креативна авторска и тематска обнова, и во квантитет и во квалитет, туку ќе се зголемува и збогатува репертоарот, а со тоа и гледаноста и привлечноста на претставите со современи, актуелни и провокативни претстави и теми. На содржински и структурален план, денес македонскиот автор не заостанува многу зад странските драмски автори, изедначен е со нив, па во некои случаи е и во одредена предност во однос на познавањето и сфаќањето на спецификите и менталитетот, практикувањето на приодот и стилот, поимањето и прифаќањето на критериумот и вкусот… Па, добре дојде, без премислување и одлагање, домашен автору дома!!!